Wat kan collectieve water-peilsturing ons bieden?

Via peilgestuurde drainage kan je als landbouwer het waterpeil in je percelen beter afstemmen op het weer, de teelt en de uit te voeren bewerkingen. Met de frequentere droge zomers, wint de techniek aan belangstelling. Zeker in het vlakke noorden van Vlaanderen met zandgrond biedt de techniek veel potentieel. Logisch, gezien je door de omvorming van je klassieke drainage naar peilgestuurde drainage tot wel 1 olympisch zwembad aan water kan ophouden per hectare.  Digitalisering en de meerwaarde van samenwerking bij deze techniek worden volop onderzocht. We geven je een stand van zaken.

Maarten Raman, Boerennatuur Vlaanderen

OP-PEIL

Binnen het VLAIO-project OP-PEIL onderzochten we diverse factoren rondom peilgestuurde drainage. Een eerste vraag is als clusters van peilgestuurde percelen meer water kunnen ophouden binnen de percelen zelf, maar ook als deze peilgestuurde clusters voor een verminderde waterafvoer zorgen in de omgevende percelen en zo gebiedsgericht droogte tegengaan. Hieruit volgde de tweede vraag, nl. welke samenwerkingsverbanden tussen landbouwers nodig zijn voor de collectieve aanpak.

Meetopstelling en moeilijkheden

Voor dit onderzoek doken Boerennatuur Vlaanderen, de Bodemkundige Dienst van België en ILVO in hun archieven om te zoeken naar percelen die in vroegere projecten waren omgevormd van klassieke drainage naar peilgestuurde drainage. We vonden een cluster peilgestuurde drainage  in het noordoosten van Limburg.

Boerennatuur Vlaanderen, de Bodemkundige Dienst van België en ILVO bouwden een meetnetwerk uit en zochten in de jaren 2024 – 2025 naar de impact peilgestuurde drainage op de omliggende percelen. Het weer dat volgde zat ons alleszins niet mee.

Door de uitzonderlijk weersomstandigheden in die beide jaren hebben we onvoldoende buikbare data. In het natste jaar 2024 stonde het grondwaterpeil vaak gelijk met maaiveld. In het droge groeiseizoen van 2025 is de grondwatertafel snel gezakt en kon de impact van de peilgestuurde percelen onvoldoende onderzocht worden.

Onderzoek naar samenwerkingsverband

Hoewel we het effect van percelen op elkaar nog niet voldoende hebben kunnen vaststellen via de meetdata, hebben we wel nagedacht over wat er nodig is om tot een collectieve vorm van peilsturing te komen. Met een collectieve peilsturing houdt de landbouwer de autonomie over zijn eigen waterstand, al is hij omringd door percelen die ook allen aan watersturing doen. We hielden workshops met Watering De Dommelvallei en de landbouwers om tot meer inzicht te komen. Ze kwamen tot de conclusie dat er voor collectieve peilsturing aan een aantal voorwaarden voldaan moet worden. Zo moet je het effect kennen van de impact van jouw sturing op naburige percelen. Deze moet voldoende groot zijn. Een overzichtelijk platform met actuele meetdata is nodig om de juiste conclusies te kunnen trekken. Telers moeten ook vertrouwen in elkaar hebben; er moet sociale cohesie zijn. Een aansturende partij of figuur is nodig voor een vlot overleg.

Collectieve peilgestuurde drainage op gebiedsniveau blijkt op vandaag nog een uitdaging. Als eerste zijn er nog te weinig grote clusters met peilgestuurde percelen in Vlaanderen: de techniek moet nog breder verspreid en ingeburgerd raken. Daarnaast is het belangrijk dat landbouwers een goed inzicht hebben in de werking en effecten van peilgestuurd draineren, niet enkel op de eigen percelen maar ook op het bredere gebied. Net dat laatste is zoals eerder aangegeven nog niet voldoende gekend, ook niet bij onderzoekers. Naarmate de techniek verder uitbreidt, zal collectieve werking dus beter getest kunnen worden.

Passief dashboard

Binnen OP-PEIL werd ook een digitaal dashboard ontwikkeld dat het grondwaterpeil in de peilput en het perceel meet. Dit dashboard kan je enkel raadplegen als waarnemer, het toont de feiten. Landbouwers die met het dashboard aan de slag gingen vonden het heel waardevol om zo accuraat de grondwatertafel alsook de regenval te zien. Maar door het passieve karakter van het dashboard werd het niet vaak geraadpleegd. Nadien hebben we ook bodemvochtsensoren toegevoegd. Dat maakte alvast dat het dashboard meer bekeken werd.

Samenwerking rond Klimaat Adaptieve Drainage

In het project sKAD gaan we aan de slag met de automatische aansturing van de peilput via een interactiever dashboard. In de proefopstellingen worden peilputten uitgerust met een pluviometer en sensoren die zowel het waterpeil in de put als de grondwaterstand in het perceel meten. De gegevens komen ook hier samen in een digitaal dashboard waarmee de landbouwer de peilput en dus het waterpeil automatisch vanop afstand kan aansturen. Zo kan het waterpeil afgestemd worden op de teelt, het groeistadium en de verwachten vochtbehoefte van het gewas, maar ook inspelen op weersvoorspellingen zoals aankomende neerslag of verhoogde verdamping. Dat maakt het systeem bijzonder flexibel en teeltgericht. Op termijn biedt sKAD ook perspectieven voor gebiedsgerichte samenwerking: wanneer meerdere peilgestuurde percelen in een digitale omgeving verbonden worden, ontstaat een fijnmazig netwerk van neerslag- en peilgegevens. Op deze manier kunnen percelen ook beter ingezet worden als buffervolume om water vast te houden en zo ook piekdebieten in waterlopen te vermijden. Op dit moment worden in de Noorderkempen 3 dergelijke peilputten uitgetest en is het dus nog een kleinschalige opstelling. Samen met de deelnemende landbouwers wordt nagedacht hoe de systemen verder geoptimaliseerd kunnen worden.

Studiedag waterbeheer in landbouwgebied

Op vrijdag 24 oktober organiseren we in Brugge samen met het ILVO een studiedag over waterbeheer in landbouwgebied. Op de studiedag krijg je een volledig beeld van hoe je met water kan omgaan op je bedrijf. We bespreken concrete technieken, de voor- en nadelen ervan en de (wettelijke) barrières. Daarnaast is er aandacht voor het belang van overleg tussen landbouwers, waterbeheerders en andere actoren. We starten heel concreet op perceelsniveau en kijken daarna hoe dit doorwerkt op het landschap en het hele stroomgebied.

Wil je specifiek meer te weten komen over het SKAD systeem? We organiseren op 2 december in de namiddag een demonamiddag op de boomkwekerij Wim Stevens in Kalmthout.

Dit artikel verscheen eveneens in de Boer & Tuinder van 2 oktober 2025.

Met steun van