Vleermuizen thuis in het landbouwlandschap

De ingekorven vleermuis

Herentals mag trots zijn op haar populatie ingekorven vleermuizen (Myotis emarginatus): twee derde van de totale Vlaamse populatie van deze zeldzame soort (Europese Habitatrichtlijn bijlage II, ‘Bedreigd’ op Vlaamse Rode Lijst) verblijft er al tientallen zomers op de zolder van een privéwoning. De eigenaars engageren zich om deze hotspot nog lang te vrijwaren, wat van groot belang is voor de gehele Vlaamse populatie. Ook de wijde omgeving is belangrijk voor hun voortbestaan. Na hun overwintering in de Antwerpse fortengordel leggen ze de laatste km’s richting hun kraamplek af boven het landbouwlandschap van Noorderwijk en Morkhoven en deels ook over Olen. Dit landschap wordt bovendien doorheen de hele zomer gebruikt voor hun dagelijkse jachtactiviteiten. Natuurpunt onderzocht in opdracht van Provincie Antwerpen hoe migrerende en jagende ingekorven vleermuizen het landschap gebruiken. Het onderzoek bracht in kaart hoe bomen, houtkanten en duisternis sterk bepalend waren voor de vliegroutes en op welke locaties de toegankelijkheid van het landschap kan verbeterd worden.

De vleermuis als katalysator voor agrarisch natuurbeheer

Zoals elders in Vlaanderen zijn er ook in Herentals en Olen de voorbije eeuw vele landschapselementen op het platteland verdwenen doordat landbouwbedrijven onder druk staan om te intensiveren, met negatieve gevolgen voor de lokale natuurwaarden. Landbouwers die van goede wil zijn om zich in te zetten voor natuur en landschap, worden vaak ontmoedigd door de zware administratie voor subsidieaanvragen (bv. VLIF), het gebrek aan kennis over de mogelijkheden (Beheerpakketten KLE’s bij de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), Ecologisch Aandachtsgebied), vage natuurdoelstellingen en een gebrek aan appreciatie bij het grote publiek, wat de relatie tussen landbouw en natuur niet ten goede komt. De aanwezigheid van de kraamkolonie ingekorven vleermuizen in Herentals geeft echter alle ingrediënten om een sterk en positief project uit te tekenen rond een duurzaam en ecologisch waardevol landschapsbeheer, door en voor landbouwers.

Ten eerste, het onderzoek van Natuurpunt heeft aangetoond hoe dankbaar de ingekorven vleermuis gebruik maakt van elke aanwezige houtkant, bosje en zelfs alleenstaande boom om zich doorheen het landschap te begeven. Men heeft ook knelpunten kunnen blootleggen: hiaten in de groene verbindingen waar nieuwe aanplantingen een grote return zouden leveren wat betreft de leefbaarheid van het landschap voor de vleermuis. Al deze vergaarde informatie is een handig communicatiemiddel om samen met de landbouwers te brainstormen over mogelijke maatregelen met een duidelijk en haalbaar ecologisch doel.
Ten tweede, zowel voor het brede publiek als voor de landbouwsector is de vleermuis een aaibare soort. Het brede publiek raakt stilaan vertrouwd met en verwonderd door vleermuizen door de vele sensibiliseringscampagnes, activiteiten en cursussen die georganiseerd worden door verschillende organisaties en in de stallen is de ingekorven vleermuis een graag geziene gast, waar hij zich te goed doet aan lastige stalvliegen. Dat geeft koeien minder stress, zorgt daarom voor meer en betere melk en spaart insecticiden uit.
Ten derde, veel van de (potentiële) groenstructuren in het landschap die belangrijk zijn voor de Herentalse populatie, komen (na aanplant) in aanmerking voor een beheerovereenkomst bij de VLM of voor een ecologisch aandachtsgebied binnen hun vergroeningsplicht waaraan vele landbouwer moeten voldoen. Dit project ondersteunt de landbouwer bij het kennis maken met voor hem of haar nieuwe toepassingen/beheerpakketten binnen deze reeds bestaande subsidiekanalen om zo een grotere flexibiliteit te creëren binnen de eigen bedrijfsvoering.
Tenslotte, zijn er in het landbouwlandschap van het projectgebied momenteel processen aan de gang die nú moeten aangegrepen worden om samen met het vleermuizenverhaal de gehele landschapspuzzel te versterken: vele populierenaanplantingen zijn in verval geraakt door hoge ouderdom. De stad ontvangt geregeld vergunningsaanvragen voor het rooien van deze bomen. Rekening houdend met een reeks voorwaarden, biedt dit kansen om groene verbindingen te versterken via de compensatieplicht. Ten tweede, de fietsroute Kempen Hagelandroute doorkruist een belangrijk vlieggebied van de ingekorven vleermuis. Deze infrastructuur kan enerzijds aangegrepen worden om een robuuste noord-zuid vleermuizencorridor te realiseren, anderzijds, zal de fietser volop mee kunnen profiteren van de landschappelijke verfraaiing in het omliggende landschap. Een globaal visiekader dat bruikbaar is voor de vergunningverleners en landschapsplanners dringt zich aan en willen we realiseren binnen dit project.