Straffe partners in natuurbeheer

Bos van Aa, Zemst-Laar. Halfweg vorige eeuw werd dit landbouwgebied onteigend om het zeekanaal te verbreden. Jarenlang was het een slibstort, nadien volgde een zandwinning. Toen kwamen er plannen om van de vijvers een stortplaats te maken, maar actiegroepen konden dat verhinderen. Nu is het een beschermd natuur­gebied. De actieve landbouw moet er weg, maar de agrobeheergroep Agronatuurbeheer Zemst zorgt ervoor dat de boerennatuur hier in stand gehouden wordt. Gelukkig maar, want het is hier fijn wandelen.

Tekst: Marleen Van der Velden (Landelijke Gilden) | Foto’s: MetteS fotografie

“Wauw, dat is nog eens een open ruimte. Waar kom je dat nog tegen?” Ik sta middenin een stukje boerennatuur en kijk bewonderend naar een ruim open landschap van hooiweides in volle bloei. Wim Commers lacht: “Dat is ons werk. Hier beheren wij de graslanden en houtkanten. Aan de andere kant van de dijk liggen de vijvers. Daar heb ik ooit nog in gezwommen.”

Landbouw wordt natuur

Het bos van Aa ziet er al heel lang niet meer uit als een bos. Het terrein van 113 ha is eigendom van De Vlaamse Waterweg. Eind jaren 90 belandde het gebied op de lijst van de habitatrichtlijngebieden. Intussen is het als speciale beschermingszone opgenomen in het Europese Natura 2000-netwerk. Om de gestelde natuurdoelen te realiseren, wil men er houtkanten aanleggen en de graslanden verschralen. In 2005 kregen alle landbouwers te horen dat ze daarvoor hun gronden moesten opgeven. Dat kwam hard aan. “Dat was het moment om een agrobeheergroep op te richten”, vertelt Wim, die er sinds het prille begin bij betrokken is. “Want wij hebben het materiaal en de kennis om houtkanten te onderhouden en grasland te beheren. Als Natuurpunt ons vraagt om dat te beheren, doen we dat beter samen. Verenigd in een groep staan we sterker en hebben we meer impact. ” Nu is de afspraak dat de landbouwgronden bewerkt blijven tot de boer in kwestie met pensioen gaat. Dan neemt de agrobeheergroep de grond in natuurbeheer.

Een andere manier van denken

Natuurlijk was het niet gemakkelijk voor de boeren om hun vertrouwde gronden anders te gaan beheren dan ze tot dan toe gewoon waren. De combinatie met natuurbeheer geeft hun bedrijf een multifunctioneel karakter. “We moeten ons ervan bewust zijn dat de boerenstiel zoveel meer is dan voedsel produceren. Ook andere elementen zijn van tel”, zegt Wim, die zelf ook een zorgboer is. “Ooit waren houtkanten en hooilanden deel van het landbouwgebeuren, zeker in natte gebieden. Je kan er nostalgisch over doen, maar die natuurelementen hebben best wel een voordeel voor de moderne boer.”

De omslag naar natuurbeheer gaat voor de ene boer vlotter dan voor de andere. In een agrobeheergroep kan ieder in zijn tempo hieraan meewerken. Voor de vrijwilligers van Natuurpunt was het ook even wennen om het natuurbeheer over te laten aan de boeren. Een vertrouwensrelatie tussen beide partijen opbouwen nam tijd in beslag. Vandaag blikt Wim terug op een mooie samenwerking, waarin ieder zijn taak kent, ze uitvoert en respect heeft voor elkaar.

Agrobeheergroep Agronatuurbeheer Zemst

Wim vertelt: “We zijn begonnen met enkele boeren uit het gebied. Voor ons was de keuze duidelijk: we wilden deze gronden niet loslaten, want we zijn dit gebied zeer genegen. Wij, boeren, hebben de expertise én het materiaal voor het beheer dat de overheid voor ogen heeft. In de opstartfase van onze agrobeheergroep was het heel druk. We moesten onderling goeie afspraken maken over wie, wat, waar, wanneer én hoe. De hooilanden maaien we tweemaal per jaar, in juni en in september. De houtkanten zijn winterwerk.“

De werking van de agrobeheergroep is intussen ook uitgebreid. De groep is niet alleen actief in het bos van Aa maar ruimt ook beken en onderhoudt grasvelden en hagen in opdracht van de gemeente Zemst. In de agrobeheergroep kunnen de boeren ervaring uitwisselen en elkaar helpen. Ze krijgen ondersteuning van Boerennatuur Vlaanderen, de Vlaamse vereniging van agrobeheergroepen. “Het maakt van ons evenwaardige partners bij de onderhandelingen met Natuurpunt als het gaat over natuurbeheer.”

Langzaam maar zeker

Het uitgevoerde beheer moet de vooropgestelde natuurdoelen dienen. Dat geldt ook voor het werk van de agrobeheergroep. “Regelmatig krijgen we controle”, zegt Wim. Dan komen de bedrijfsplanners van de VLM een dagje langs om alle plantjes en beestjes te tellen die ze vinden op een vierkante meter. Zo volgen ze de vooruitgang op. Dat is natuurlijk een langzaam proces, want een weiland verschraalt nu eenmaal niet op enkele jaren tijd door te maaien. “We hebben hier meerdere poelen aangelegd voor de kamsalamander. Dat diertje heeft zich hier intussen gevestigd, maar heeft het lastig om te overleven in droge zomers.”

Erkenning

“Erkenning voor wat we doen in dit gebied, daar droom ik nog van. We doen het niet alleen om het imago van de sector op te poetsen.” Landbouw is meer dan voedsel produceren. De agrobeheergroep ontvangt voor dit werk wel een subsidie voor de kosten, maar veel vrijwillige inzet blijft nodig. “Ik vind dat we vergoed mogen worden voor het behoud van landschap en natuur. Dat is een dienstverlening aan de burger die ervan mag genieten. Waar boeren actief betrokken worden bij het natuurbeheer, raken landbouw en natuur weer meer verweven. Dat vind ik goed.” ◗

Dit artikel verscheen eveneens in ‘Buiten’ – juni 2022 | jaargang 50 | nummer 3.